Inwokacja co to jest? Definicja, funkcje i przykłady w literaturze

5 godzin temu

Zdjęcie: Inwokacja co to? fot. AdobeStock/Syda Productions

Inwokacja to rozbudowana apostrofa, którą znajdziesz na początku wielu wielkich dzieł literackich. Najczęściej pojawia się w epopei; autor, sięgając po uroczysty ton, zwraca się do bóstwa, muzy lub patrona, prosząc o natchnienie i wsparcie w tworzeniu utworu. Funkcja inwokacji nie ogranicza się jednak do prośby o inspirację.

Taki wstęp nadaje całemu dziełu wzniosły charakter, wprowadza główne tematy i osadza czytelnika we właściwym nastroju. W polskiej literaturze najgłośniejszym przykładem pozostaje inwokacja z „Pana Tadeusza”, pełna tęsknoty za ojczyzną i odwołań do patriotyzmu oraz duchowości. Czym dokładnie jest inwokacja, jakie pełni funkcje i dlaczego stanowi jeden z najważniejszych środków stylistycznych w historii literatury?

Inwokacja – co to jest? Definicja i znaczenie w literaturze

Inwokacja to rozbudowana apostrofa, która zwykle otwiera istotny utwór literacki, najczęściej epopeję lub poemat epicki. Jej nazwa pochodzi z łacińskiego słowa invocatio, czyli wezwanie lub błaganie. Definicja inwokacji to uroczysty, bezpośredni zwrot autora do bóstwa, muzy, świętego lub innego duchowego patrona z prośbą o natchnienie i wsparcie w tworzeniu dzieła. Taka konstrukcja podkreśla wagę utworu, a także sugeruje, iż jego dalsza treść będzie ważna, uroczysta i wzniosła.

Inwokacja, choć jest jednym ze środków stylistycznych opartych na apostrofie, wyróżnia się długością i złożonością. Zajmuje nieraz choćby kilkadziesiąt wersów, a jej podniosły styl buduje odpowiednią atmosferę dla całego dzieła.

W klasycznej epopei inwokacja zapowiada główną tematykę i wprowadza głównych bohaterów lub motywy utworu. Z czasem przestano ograniczać się wyłącznie do bóstw antycznych; w średniowieczu inwokację kierowano najczęściej do symboli chrześcijańskich, świętych lub Matki Boskiej.

Funkcje inwokacji w utworze literackim

Zastanawiając się, jakie funkcje pełni inwokacja, warto podkreślić jej wieloraką rolę zarówno w wymiarze artystycznym, jak i emocjonalnym:

Wprowadzenie podniosłego tonu – już sama obecność inwokacji nadaje utworowi charakter uroczysty i wzniosły.
Wyrażenie prośby o natchnienie – autor pokazuje, iż proces tworzenia potrzebuje wsparcia wyższej siły, co wzmacnia przekaz o trudzie i powadze dzieła.
Prezentacja głównych motywów i wartości – już w inwokacji wskazuje się, co będzie najważniejsze w utworze: patriotyzm, wiara, duchowość, poświęcenie, tęsknota (szczególnie w epopei narodowej).
Tworzenie klimatu wzniosłości, głębi i emocji – inwokacja ustawia odbiorcę na określony sposób odbioru całości dzieła, wskazuje na powagę tematyki oraz emocjonalne zaangażowanie autora.
Podtrzymywanie tradycji literackiej – w polskiej i europejskiej tradycji inwokacja była obowiązkowym elementem epopei. Także w „Panu Tadeuszu” Mickiewicz kultywuje ten zwyczaj.

Środki stylistyczne użyte w inwokacji

Inwokacja nie istnieje bez efektownych środków stylistycznych, które budują jej przekaz i wpływają na odbiorcę. Najczęściej spotykane środki stylistyczne inwokacji to:

Apostrofa – bezpośredni zwrot, który nadaje osobisty i uroczysty charakter („Litwo! Ojczyzno moja!”).
Epitet – barwne, opisowe określenia wzmacniające obrazowość tekstu („bursztynowy świerzop”, „łąk zielonych”).
Metafora – przenośnia, dzięki której słowa zyskują dodatkowe, emocjonalne znaczenie („przenoś moją duszę utęsknioną”).
Porównanie – zestawienie dwóch elementów dla uwydatnienia cech („Litwo, ojczyzno moja, ty jesteś jak zdrowie”; „gryka jak śnieg biała”).
Wyliczenie – wymienianie kilku elementów dla wzmocnienia wrażenia („Do tych pagórków..., do tych łąk..., do tych pól...”).
Przerzutnia, inwersja – przełamanie standardowej składni dla podkreślenia rytmu lub znaczenia („do Twych świątyń progu // iść za wrócone życie podziękować Bogu”, „w Ostrej świecisz Bramie!”).
Anafora – powtórzenia na początku kolejnych wersów („Gdzie bursztynowy świerzop..., Gdzie panieńskim rumieńcem...”).
Synkdocha, personifikacja, apozycja, parenteza – inne efektywne środki budujące obraz i emocje.

Wszystkie te rozwiązania stylistyczne służą podkreśleniu natchnienia, wyrazistości obrazu, a także podniosłości i wyjątkowości chwili.

Najsłynniejsze przykłady inwokacji w literaturze

Inwokacja zapisuje się w kulturze nie tylko przez pojedyncze dzieła, ale także przez powtarzalność motywów w historii literatury:

Epopeje starożytne: „Iliada” Homera – „Gniew Achilla, bogini, głoś, obfity w szkody...” oraz „Odyseja” – „Muzo! Męża wyśpiewaj, co święty gród Troi zburzywszy, długo błądził...”.
Eneida Wergiliusza – „Muzo, wskaż mi przyczyny, jaki żal kryjomy...”.
Średniowieczna „Bogurodzica” – hymn pełniący rolę inwokacji.
Literatura polska: „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”, „Wiersz Słoty o chlebowym stole”.
Inwokacja Pan Tadeusz Adama Mickiewicza – najbardziej znana polska inwokacja, która przeszła do codziennego języka i kultury szkolnej.

Przykład z „Pana Tadeusza” brzmi:

„Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie.
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.
Panno Święta, co Jasnej bronisz Częstochowy
I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy
Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!”

Inwokacja „Pan Tadeusz” – interpretacja i znaczenie

Inwokacja z „Pana Tadeusza” ma szczególne i szeroko omawiane miejsce w polskiej literaturze. Mickiewicz rozpoczyna dzieło zwrotem do Litwy, swej ojczyzny, porównując ją do zdrowia – doceniamy ją w pełni dopiero po utracie. Jest to znakomity przykład wykorzystania apostrofy, natchnienia i przemyślanej gry środkami stylistycznymi.

Następnie poeta kieruje słowa do Matki Boskiej, co jest typowym motywem chrześcijańskim w polskiej literaturze. Przypomina o cudzie swojego uzdrowienia w dzieciństwie i prosi Maryję o podobny cud – powrót do ojczyzny. Cały fragment oddaje głęboko emocjonalny, osobisty wymiar tęsknoty poety za krajem oraz łączy wymiar chrześcijański z patriotycznym.

Opis świata natury – łagodnych pagórków, łąk i pól nad Niemnem – wpisuje Litwę w symboliczne miejsce dzieciństwa, pokoju i marzeń. Dla Mickiewicza to także sposób na zachowanie ojczyzny w pamięci i literaturze.

W „Panu Tadeuszu” inwokacja pełni podwójną rolę: jest i prośbą o natchnienie, i kluczem do zrozumienia całej epopei – jej tematyki, wartości, emocji oraz przywiązania do kraju lat dziecinnych.

Podsumowanie

Inwokacja jest nie tylko charakterystycznym elementem klasycznych eposów, ale i drogowskazem do odbioru całego dzieła. Wprowadza w świat wartości, uczuć i tematów, które będą przewijać się przez całość utworu. Autor dzięki niej prosi o natchnienie oraz przygotowuje czytelnika na podróż po ważnych, często osobistych i wzniosłych treściach.

W polskiej literaturze najsilniej wybrzmiewa inwokacja z „Pana Tadeusza”. Łączy ona patriotyzm, duchowość i emocjonalną tęsknotę, otwierając przed odbiorcą wyjątkową przestrzeń refleksji nad ojczyzną, wiarą i przeszłością. Dzięki bogactwu środków stylistycznych i głębi przekazu, inwokacja pozostaje ważnym środkiem stylistycznym, ukazującym, jak literatura łączy przeszłość z teraźniejszością, a wspólnotę z osobistymi wspomnieniami.